Terdapat beberapa
tokoh-tokoh yang terkenal dalam Kesusasteraan Melayu kerana jasa mereka
menyumbangkan hasil-hasil karya. Antaranya:
- Tun Sri Lanang
- Hamzah Fansuri
- Raja Ali Haji
- Abdullah Munsyi
- Syed Syeikh al-Hadi
- Abdul Rahim Kajai
- Bukhari al-Jauhari
- Nuruddin al-Raniri
- Sheikh Daud al-Fatani
1. Tun Sri Lanang
Nama sebenarnya ialah Tun Muhammad
bin Tun Ahmad. Beliau dilahirkan di Seluyut pada tahun 1565. Beliau ialah
Bendahara Johor semasa pemerintahan Sultan Abdul Jalil (1570 – 1579). Beliau
terlibat dalam perancangan menawan semula Melaka pada tahun 1586, 1587, dan
tahun 1606. Beliau menyusun pertahanan Johor bagi menghadapi serangan portugis
dan Acheh. Pada tahun 1613, beliau
dibawa ke Acheh apabila Johor dikalahkan oleh Acheh. Di sana beliau mengajar
bahasa Melayu kepada Syeikh Nuruddin al-Raniri. menyambung penulisan
bukunya, Sejarah Melayu.
Sultan Iskandar Muda telah melantik
beliau sebagai penasihat utama Baginda dan diberi delaran ‘Orang Kaya Datuk
Bendahara Seri Paduka Tun Seberang’. Beliau telah mendirikan pusat penyebaran
agama Islam dan pendidikan terutamanya di negeri-negeri pesisir timur Aceh.
Beliau kemudiannya telah di angkat menjadi raja di negeri Samalanga pada tahun
1615. Beliau telah mangkat pada tahun 1659 di Lancok dan telah dimakamkan di
sana. Pada waktu itu, beliau telah berjaya menjadikan negeri Samalanga sebagai
sebuah pusat penyebaran agama Islam di timur Aceh dan sehingga kini pun kawasan
tersebut masih lagi menjadi tumpuan bagi sesiapa sahaja yang ingin mendalami
ilmu agama.
Tun Muhammad atau nama
timang-timangannya Tun Sri Lanang mula mengarang karya Sulalatus Salatin
bermula pada tahun 1612 dan lebih terkenal sebagai pengarang dan penyusun
Sejarah Melayu disamping jawatannya sebagai Bendahara Kerajaan Johor. Beliau
disifatkan sebagai seorang yang kreatif, berpengetahuan luas dalam aspek
penggunaan gaya bahasa dan penulisan, peraturan dan adat istiadat Melayu. Karya
terunggul beliau ini berkait rapat dengan Sejarah Kesultanan Melayu Melaka dan
karya tersebut seringkali dijadikan rujukan sejarah bagi mengkaji peradaban
Tamadun Islam Beraja. Karya Sulalatus Salatin yang merangkumi pelbagai aspek
penceritaan menjadikan ianya sebagai sumber rujukan utama tentang kebudayaan
dan ketamadunan masyarakat Melayu awal.
Buku tersebut juga membolehkan kita
mengetahui sejarah dan budaya bangsa kita pada hari ini. Sejarah Melayu yang
ditulis oleh Tun Sri Lanang itu merupakan satu-satunya buku rujukan kita bagi
menulis semula sejarah Melayu moden. Itulah buku sejarah yang ditulis oleh anak
bangsa kita yang seharusnya kita banggakan.
2.
Hamzah Fansuri
Syekh Hamzah Fansuri adalah seorang
cendekiawan, ulama tasawuf, sastrawan dan budayawan terkemuka yang diperkirakan
hidup antara abad ke-16 sampai awal ke-17. Tahun kelahiran dan wafat Syekh tidak
diketahui dengan pasti. Riwayat hidup Syekh Hamzah Fansuri dipercayai hidup
antara pertengahan abad ke-16 hingga awal abad ke-17. Terdapat juga kajian dari
Bargansky bahawa Syekh hidup hingga akhir masa pemerintahan Sultan Iskandar
Muda (1607-1636) dan mungkin wafat beberapa tahun sebelum kedatangan Nuruddin
ar-Raniry yang kedua kalinya ke Aceh pada tahun 1637. Sebelumnya, Syed Muhammad
Naguib al-Attas berpendapat bahwa Syekh hidup sampai masa awal pemerintahan
Sultan Iskandar Muda yang masyhur itu.
Hamzah Fansuri ialah seorang
pujangga Melayu-Islam pada zaman kegemilangan Acheh. Beliau dilahirkan di
Barus, Sumatera Utara. Beliau terkenal sebagai seorang penyair dan ahli tasauf.
Ajarannya ditentang oleh Syeikh Nuruddin al-Raniri dan Abdul Rauf dari Singkel.
Sultan Acheh mengarahkan buku-buku karangan Hamzah dibakar. Hamzah mempelopori
genre syair di dalam Kesusasteraan Melayu. Beliau menulis Syair Perahu,
Syair Burung Pungguk, Syair Dagang, Syair Sidang Fakir dan Syair
Burung Pingai. Selain itu, beliau menulis kitab Sarab
al-Asyikin dan Asrar al-Ariffin fi-Bayan Ilmu al-Suluk
wal-Tauhid.
3.
Raja Ali Haji
Nama lengkap beliau ialah Tengku
Haji Ali al-Haj bin Tengku Haji Ahmad bin Raja Haji Asy-Syahidu fi Sabillah bin
Upu Daeng Celak atau lebih masyhur dengan nama Raja Ali Haji saja. Raja Ali
Haji dilahirkan pada tahun 1808 M di pusat Kesultanan Riau-Lingga di Pulau
Penyengat (kini masuk dalam wilayah Kepulauan Riau, Indonesia). Beliau berketurunan
pembesar Bugis.
Pada tahun 1822 sewaktu Raja Ali
Haji masih kecil, beliau pernah dibawa oleh orang tuanya ke Betawi (Jakarta).
Ketika itu bapanya, Raja Haji Ahmad, menjadi utusan Riau untuk bertemu Gabenor
Jeneral Baron van der Capellen. Waktu yang berguna itu telah dimanfaatkan oleh
puteranya Raja Ali untuk menemui ramai ulama dan memperdalam ilmu pengetahuan
Islamnya, terutama ilmu fiqh. Antara ulama Betawi yang sering dikunjunginya
oleh beliau ialah Saiyid Abdur Rahman al-Mashri. Raja Ali Haji sempat belajar
ilmu falak dengan beliau. Selain dapat mendalami ilmu keislaman, Raja Ali Haji
juga banyak mendapat pengalaman dan pengetahuan hasil pergaulan dengan sarjana-sarjana
kebudayaan Belanda seperti T. Roode dan Van Der Waal yang kemudian menjadi
sahabatnya.
Kira-kira tahun 1827/1243H Raja Ali
Haji mengikut bapanya Raja Ahmad pergi ke Makkah. Raja Ahmad dan Raja Ali Haji
adalah di antara anak Raja Riau yang pertama menunaikan ibadah haji ketika itu.
Raja Ali Haji tinggal dan belajar di Mekah dalam jangka masa yang agak lama.
Semasa di Mekah Raja Ali Haji sempat bergaul dengan Syeikh Daud bin Abdullah
al-Fathani. Beliau sempat belajar beberapa bidang keislaman dan ilmu bahasa
Arab dengan Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani yang ketika itu menjadi Ketua
Syeikh Haji dan sangat berpengaruh di kalangan masyarakat Melayu di Mekah.
Beliau bersahabat dengan salah seorang anak Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah
al-Banjari iaitu Syeikh Syihabuddin bin Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah
al-Banjari. Barangkali ketika itulah, Raja Ali Haji sempat mempelawa ulama yang
berasal dari Banjar itu supaya datang ke Riau, dan jika ulama tersebut bersetuju untuk datang, ulama
itu akan dijadikan Mufti di kerajaan Riau. Dalam perjalanannya ke Mekah itu,
Raja Haji Ahmad dan puteranya Raja Ali Haji pula mengambil kesempatan
berkunjung ke Kaherah (Mesir), setelah itu kembali ke negerinya Pulau
Penyengat, Riau.
Beliau terkenal sebagai ahli bahasa.
Beliau menulis buku tatabahasa Melayu yang berjudul Bustan al-Katibin (Taman
Pujangga) pada tahun 1857. Di samping itu, beliau menulis sebuah kamus yang
diberi judul Kitab Pengetahuan Bahasa. Karya beliau yang terkenal
ialah Tuhfat al-Nafis. Karya historiografi ini telah memasukkan
tarikh mengikut kalendar Hijrah. Selainnya ialahSyair Abdul Muluk, Syair
Suluh Pegawai, Syair Siti Sianah, Syair Gemala Mastika, dan Gurindam
Dua Belas. Sebagai penulis yang prolifik, beliau bukan sahaja menyumbang kepada
bidang kesusasteraan malahan juga sejarah dan bahasa.
4.
Abdullah Munsyi
Nama sebenar beliau ialah Abdullah
bin Syeikh Abdul Kadir. Munsyi Abdullah atau nama sebenarnya Abdullah bin Abdul
Kadir. Dilahirkan pada 1797, di Kampong Pali (sekarang Kampung Masjid), Melaka.
Beliau meninggal dunia pada Oktober 1854 di Jeddah, Arab Saudi. Beliau
merupakan anak kelima dan keempat-empat orang abangnya telah meninggal dunia
ketika masih kecil. Beliau telah digelar sebagai Munsyi atau munshi yang
bermaksud guru. Hal ini demikian kerana semasa hayatnya, Abdullah menjadi guru
bahasa dan penterjemah yang mahir Bahasa Arab, Tamil, Hindustani, Bahasa
Inggeris dan Bahasa Melayu.
Abdullah amat meminati bidang
penulisan. Sehubungan dengan itu, beliau telah menghasilkan karya asli,
terjemahan, dan puisi. Karya asli beliau ialah Kisah Pelayaran Abdullah (1838), Dawa’il
Kulub(1838) dan Hikayat Abdullah (1840). Beliau telah
menterjemahHikayat Panca Tenderan (1838). Karya puisi beliau
ialah Syair Singapura Terbakar (1830) dan Syair
Kampung Gelam Terbakar(1847). Sementara penerbitan naskhah lama yang
diusahakannya ialah Sejarah Melayu (1830) dan Kitab
Adat Segala Raja-raja dalam Segala Negeri (1837). Karyanya ‘Hikayat
Abdullah’ mengenai kehidupan seharian di Malaya telah diterbitkan pada 1849.
Beliau diberi gelaran ‘Bapa Kesusasteraaan Melayu Moden' dan merupakan orang Melayu pertama yang
menerbitkan buku.
Karya Abdullah Munsyi menampakkan
ciri moden dan pengekalan ciri sastera klasik. Isi karyanya realistik. Abdullah
juga memperkenalkan genre karya yang baru iaitu autobiografi dan memoir. Oleh
sebab itu, para sarjana seperti Ismail Hussein, Kassim Ahmad, dan Yahya Ismail
melabelkan Abdullah Munsyi sebagai ‘Bapa Kesusasteraan Melayu Moden’. Namun
demikian, masih terdapat ciri sastera klasik di dalam karya Abdullah Munsyi.
Beliau masih meneruskan penggunaan syair di dalam karyanya. Di samping itu,
beliau menyisipkan puisi di dalam karya berbentuk prosa.
5.
Syed Syeikh al-Hadi
Nama beliau yang sebenarnya ialah
Syed Syeikh bin Ahmad al-Hadi. Beliau dilahirkan di Kampung Hulu, Melaka pada
tahun 1867. Beliau mendapat pendidikan di Mekah, Beirut dan Kaherah. Pernah
belajar dengan Muhammad Abduh, seorang reformis Islam. Beliau mengelolakan
penerbitan al-Imam (1906-08) dengan rakannya Syeikh Muhammad
Jalaluddin al-Azhari, Syeikh Muhammad Salleh Al-Kalali dan Haji Abbas Mohammad
Taha setelah kembali ke tanah air.
Beliau menghasilkan novel saduran
pertama berjudul Hikayat Faridah Hanum. Keuntungan jualan novel itu
digunakan untuk mendirikan The Jelutong Press, Pulau Pinang.
Syarikat percetakan itu menerbitkan majalah al-Ikhwan (1927)
dan akhbar Saudara(1928). Syed Syeikh al-Hadi merupakan seorang
tokoh sastera, agama, pendidikan, dan wartawan yang berwibawa. Beliau merupakan
tokoh reformis Islam yang secara sedar menyuarakan keburukan budaya Barat,
kepentingan pendidikan, emansipasi wanita dan Islam yang progresif. Peranan
yang dimainkan oleh Syed Sheikh Al-Hadi dalam dunia kesusteraan Melayu bukan
hanya setakat melahirkan Hikayat Faridah Hanum bahkan dia turut mencernakan
pemikiran dan menyedarkan bangsa Melayu kepada isu ekonomi dan pejuangan anak
watan. Sebagai reformis dia menengahkan kefahaman Islam yang diwar-warkan oleh
Muahammad Abduh. Dia menggunakan majalah dan akhbar yang dipimpinnnya untuk
menyebarkan fikrahnya. Dalam novelnya Syed Sheikh menyeru agar orang Melayu
bersedia untuk menghadai perubahan.
6.
Abdul Rahim Kajai
Nama beliau yang sebenarnya ialah
Haji Abdul Rahim bin Haji Salim. Beliau dilahirkan di Setapak, Kuala Lumpur
pada tahun 1894. Abdul Rahim mendapat pendidikan Melayu dan Inggeris. Beliau
berkhidmat dengan akhbar Idaran Zaman, Saudara, Majlis, Warta Malaya,
Utusan Melayu, Perubahan Baru dan Berita Malai sebagai
wakil, penolong pengarang dan pengarang di Kuala Lumpur, Pulau Pinang dan
Singapura. Beliau diberi gelaran ’Bapa Wartawan Melayu’ kerana usaha yang
bersungguh-sungguh memupuk semangat kebangsaan di dalam kalangan orang Melayu.
Di samping itu, beliau merupakan
seorang pelopor di dalam bidang cerpen kerana menghasilkan banyak cerpen antara
tahun 1936 hingga 1941. Beliau menghasilkan 36 buah cerpen yang disiarkan
dalam Warta Jenaka dan 12 buah cerpen yang disiarkan dalamUtusan
Zaman dan Mastika. Kumpulan cerpen beliau telah dibukukan.
Antaranya ialah Pusaka Kajai (1949), Banyak Udang
Banyak Garam (1961), dan Lain Padang Lain Belalang (1961).
Di dalam bidang kewartawanan, Abdul Rahim Kajai menghasilkan buku Panduan
Wartawan (1941). Beliau pernah menghasilkan novel saduran
berjudul Cerita Dzul-Ruhain (1930-31).
7.
Bukhari Al- Jauhari
Beliau seorang pujangga Melayu.
Hidup dalam kurun ke-17. Beliau berasal dari Johor, tetapi menetap di Acheh
pada zaman pemerintahan Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam. Pada tahun 1603,
beliau mengarang ‘Taj al-Salatin’ yang dikatakan berdasarkan kepada beberapa
buah kitab daripada bahasa Arab dan Parsi. Kitab ini mengandungi falsafah
kemanusiaan, khusus sebagai panduan kepada raja. Namun begitu, ‘Taj al-Salatin’
sangat terkenal di Alam Melayu, dipelajari oleh bangsawan di Solo dan Jogja
serta diterjemahkan ke dalam bahasa Jawa dan Makasar. Kitab ini sangat tinggi
nilainya kerana pengaruhnya yang sangat begitu luas.
Sebagai seorang pengarang, tidak
syak lagi bahawa beliau ialah penyumbang kepada genre ketatanegaraan yang
membolehkan kita mengetahui peraturan-peraturan yang dipakai pada zaman dahulu
untuk memerintah dan tugas serta tanggungjawab semua pihak yang mendiami
sesebuah negeri.
8. Nuruddin Al-Raniri
Nama sebenarnya ialah Syeikh
Nuruddin bin Ali al-Raniri. Beliau berasal daripada Render, berhampiran bandar
Sirat dalam daerah Gujerat, India. Beliau pernah mempelajari bahasa Melayu
daripada seorang Jawa ketika berada di Mekah dan mendalaminya daripada ajaran
Tun Sri Lanang. Beliau seorang pengarang yang banyak menghasilkan karya-karya
dan memetik serta menterjemah karangan-karangan daripada bahasa Arab dan Parsi.
Beliau sangat disayangi Sultan Acheh. Atas perintah Sultan Iskandar Thani,
beliau mengarang ‘Bustan al-Salatin’ (Taman Raja-raja) pada tahun 1638. Sebelum
itu, beliau telah mengarang kitab al-Mustaqin (1628). Beliau juga telah
menterjemahkan ‘Kitab Syarah al-Akaid al-Nasafiya’ ke dalam bahasa Melayu
daripada bahasa Arab dengan namanya ‘Durrat al-Faraid Bisyarah al-Akaid’.
Beliau menentang hebat ilmu suluk
yang dikembangkan oleh Hamzah Fansuri dan Syamsuddin al-Sumatera-i. Untuk itu,
beliau mengarang kitab ‘Tabyan fi Makrifat al-Adyan’ (1664) yang mengandungi
tentangan terhadap ajaran suluk itu. Ada beberapa buah lagi kitab yang
dikarangnya iaitu ‘Asrar al-Insan fi Makrifat al-Roh wal-Rahman’ (1640), ‘Kitab
Akhbar al-Akhirat’(1642) dan ‘Jawahir al-Ulum fi Kasyf al-Maklum’ (1642).
Sebagai seorang ulamak yang
disayangi sultan dan keluarganya, beliau mempunyai pengaruh yang sangat besar
di kalangan pemerintah sehingga penentangannya terhadap Hamzah Fansuri dan
Syamsuddin disokong sultan dan para pembesar lainnya. Beliau merupakan
penyumbang utama dalam bidang keagamaan dan juga kitab ketatanegaraan.
Sumbangan beliau memberikan pengetahuan, petunjuk dan panduan kepada rakyat serta
pemerintah.
9.
Syeikh Daud Al-Fatani
Nama
sebenar beliau Syeikh Daud ibn Abdullah. Lahir di Krisik, Patani, Selatan Thai
pada awal abad ke-18. Beliau pernah belajar selama 30 tahun di Mekah dan 5
tahun di Madinah. Beliau terkenal sebagai ulamak yang banyak mengarang
buku-buku agama di samping berdakwah menerusi buku-buku karangannya di seluruh
Alam Melayu.
Di samping itu,beliau mempunyai
pengikut dan anak muridnya di seluruh Alam Melayu termasuk raja-raja dan
pembesar seperti Sultan Safuddin, Raja Sambas. Antara karangan-karangan beliau
yang terkenal ialah ‘Kifyatul Muhtaj’ (Hikayat Mikraj al-Nabi), ‘Al-Dhur
al-Thamin’ (membicarakan tentang pengikut Islam), ‘Ghayatul takrib’
(membicarakan hukum faraid), ‘Minhaj al-Abidin’ dan ‘Furu al-Masa’il waUsul al-Masa’il.
Berpandukan hasil-hasil karya beliau, kita dapat menggolongkan Syeikh Daud
sebagai ulamak dan pengarang sastera kitab yang gigih dan berpengaruh di Alam
Melayu.
Sumber:
Sumber:
Tokoh-tokoh
Kesusasteraan Melayu (2010). Diperolehi pada April 17, 2013 daripada http://bahasamelayudnisenu.blogspot.com/2010/12/tokoh-tokoh-kesusasteraanmelayu.html
TERBAIK!
ReplyDelete